Δημάς γαρ με εγκατέλιπεν…

Δημάς γαρ με εγκατέλιπεν…

Μαρτίου 21st, 2012 · 3 Comments · Νεοελληνική Λογοτεχνία

Ο Ντίνος Χριστιανόπουλος συχνά πυκνά έρχεται στην επικαιρότητα με τις συνεντεύξεις και τις δηλώσεις του που, σχεδόν πάντα, προκαλούν ποικιλία σχολίων. Και αν σήμερα το να προκαλεί κανείς λόγω ή έργω είναι μάλλον ακίνδυνο – πόσο μάλλον όταν πια είναι καταξιωμένο καλλιτεχνικά αλλά και φιλολογικά πρόσωπο – αυτό δε σημαίνει οτι πάντα ήταν έτσι.

Το 1950, όταν εκδίδει τηνΕποχή των ισχνών αγελάδων είναι μόλις 19 χρονών σε μια Θεσσαλονίκη που βρίθει χριστιανο – φασιστικών οργανώσεων (με ιστορία πριν απ’ τη δικτατορία του Μεταξά ακόμη). Με τον «ορθόδοξο» έρωτα σχεδόν στην παρανομία για τα αστικά ήθη. Και τον «ανορθόδοξο»; Εκεί πια τα πράγματα γίνονται πολύ σοβαρά: εμπλέκεται η Ασφάλεια και τα κατηχητικά – από εννιά χρονών στα κατηχητικά ήταν ο Χριστιανόπουλος και φυσικά τον έδιωξαν μετά τη συλλογή με τις κλωτσιές – οι συμφοιτητές σου κόβουν την καλημέρα και άλλα παρόμοια.

Βέβαια, εδώ είναι Μπαλκάνια, δεν είναι παίξε γέλασε. Δεν υπήρχε τότε το προστατευτικό δίχτυ του σημερινού σταρ σύστεμ, όπου η ερωτική ιδιορρυθμία τείνει πια – το άλλο άκρο – να θεωρείται σχεδόν εισιτήριο σε αυτό. Η όποια ιδιαιτερότητα κοστίζε τότε πολύ  και όσο πιο ανοιχτά προβάλλονταν τόσο μεγαλύτερο ήταν και το κόστος. Ο Χριστιανόπουλος όχι μόνο σήκωσε αυτό το φορτίο μόνος του αλλά επιπλέον κατάφερε και να αναδειχτεί. Και τούτο φυσικά χάρις στο πολύ αξιόλογο ποιητικό του έργο – το φιλολογικό, εξίσου σημαντικό, δεν μας αφορά εδώ. Παραθέτω το ποίημα

Δημάς

Δημάς Παύλω δεσμίω εν Ρώμη· χαίρειν.
Είναι η τέταρτη φορά που επιχειρώ να σας γράψω,
μέσα σε τούτο το πολυθόρυβο μπαρ με το ράδιο να παίζει σουίνγκ
και το κορίτσι να με κοιτάει παραξενεμένο.
Συχνά θυμούμαι την εν Χριστώ ζωή, τους αδελφούς εν Κυρίω,
με ταράζει η νοσταλγία, με διαλύει.
Όλοι με θεωρούν ευτυχισμένο καθώς με βλέπουν με το χακί,
το περίστροφο στα δεξιά, να βαδίζω γεμάτος αυτοπεποίθηση,
στη Μπάρα, στα θέατρα, στα ζαχαροπλαστεία, στα γυμναστήρια.
Όμως νιώθω καλά την τερηδόνα που προχωρεί.
Τι τα θέλετε, κύριε, τι τα θέλετε,
εμείς που γνωρίσαμε μικροί το Χριστό ζούμε τώρα τη θλίψη·
χάσμα γαρ μέγα εστήρικται μεταξύ ημών και υμών .
Όπου να γυρίσω, με σκοτώνει το παράπονό σας:
Δημάς με εγκατέλιπεν αγαπήσας τον νυν αιώνα .
Κι όμως νιώθω παράταιρος μέσα στον κόσμο αυτό,
σαν κλασική μουσική σε ταβέρνα.
Κι όταν ανοίγω το αλμπούμ με τα εικόνια που μας κάμναν
πλανόδιοι ζωγράφοι σ’ εξορμήσεις ιεραποστολικές,
δεν ξέρω αν θα ’θελα να επιστρέψω, είναι τόσο οδυνηρή
η εποχή τής φρόνησης, θα ’θελα μόνο
να ξεριζώσω με τα χέρια μου τη μνήμη.
Τάχα να βάλω πια τις χώρες μου σε κάποια τάξη;
Και πώς μες στ’ αδιέξοδο έξοδο νά ’βρω;

Πρωτοδιάβασα Χριστιανόπουλο στο βιβλίο του μετέπειτα Δάσκαλού μου ( δεν είναι τυχαίο το κεφαλαίο δέλτα) Ξενοφώντα ΚοκόληΔώδεκα ποιητές, Θεσσαλονίκη 1930 -1960 ( Θεσσαλονίκη, Εγνατία, 1979). Εκεί πρωτοδιάβασα τον Δημά. Και ήταν και Έλιοτ και Καβάφης και Σεφέρης όμως, πολύ περισσότερο, ήταν Χριστιανόπουλος. Ούτε φτηνό ανακάτεμα ούτε ψυχρή απομίμηση των προτύπων του. Μια καθαρή, ήδη διαμορφωμένη ποιητική φωνή. Και το περίεργο είναι οτι μου άρεσαν και τα ποιήματα των μετέπειτα συλλογών, ποιήματα που ο ερωτικός ρεαλισμός τους θα μου ήταν ανυπόφορος σε άλλον ποιητή (γενικά αντιπαθώ τα ερωτικά ποιήματα και οι προτιμήσεις μου στρέφονται στην κοινωνική ποίηση). Ακόμα και τα ερωτικά του Καβάφη ή του Ρίτσου ή και του Σεφέρη ακόμη μου είναι αδιάφορα. Ο Χριστιανόπουλος με κέρδισε με την πρώτη. Και η εντύπωση κρατά ίδια και ισχυρότερη, τριάντα χρόνια μετά.

Να γυρίσω ξανά στον Δημά, ένα σπάνιας αξίας ποίημα που οι περίτεχνα κρυμμένες ερωτικές νύξεις του επέτρεψαν την παρουσία του στο σχολικό εγχειρίδιο της Γ΄Λυκείου. Θυμίζω οτι στην πρώτη μορφή του ο «Δημάς» περιείχε ως υστερόγραφο και με μικρότερα τυπογραφικά στοιχεία τους παρακάτω αποκαλυπτικούς (για τον λανθάνοντα ερωτικό χαρακτήρα του ποιήματος) στίχους:
όση ώρα έγραφε τον κοίταζα με ηδονή
ύστερα τόριξε στον κάλαθο αχρήστων
ακόμη κρατώ ετούτο το κειμήλιο
που μ’ έκανε να φτάσω ως τον Παύλο.
Η βιβλιογραφία για το ποίημα είναι ελάχιστη αλλά πριν καταφύγει κανείς στα γνωστά λυσάρια μπορεί να συμβουλευτεί τον φάκελο που ακολουθεί με:

• αποσπάσματα από άρθρα που δημοσιεύτηκαν στο περιοδικό «Εντευκτήριο» τ.95 (Αφιέρωμα στον Ντίνο Χριστιανόπουλο), Οκτ-Δεκ 2011 (Μαρία Ιατρού και Χρήστος Καββαδάς)
• ένα δισέλιδο από την ολοκληρωμένη και πλήρη προσέγγιση στο «Δημά» του Θ.Μαρκόπουλου στο βιβλίο του Ο Ποιητής και το ποίημα.
• το σχετικό κομμάτι από το βιβλίο του καθηγητή.
• τρεις σελίδες από το βιβλίο του Ξενοφώντα Κοκόλη Δώδεκα ποιητές, Θεσσαλονίκη 1930 -1960, Θεσσαλονίκη Εγνατία, 1979.
• μια κριτική του Κώστα Δήμα από το μακρινό 1951 στον τόμο Για τον Χριστιανόπουλο Κριτικά κείμενα για την ποίησή του (ανθολόγηση: Δημήτρης Κόκορης), Αιγαίον 2003.
• τρεις συνεντεύξεις του ποιητή.
• Μία συζήτηση του ποιητή με τον Περικλή Σφυρίδη για τα αλαμπουρνέζικα, τη γλώσσα των κουλτουριάρηδων
  (πάντοτε επίκαιρο έργο, δυστυχώς
  )